Democracy and the rule of law

Stanovčić, Vojislav

Akcije

dodaj u Moj izbor [0]

kako citirati ovaj članak
prikaži na oba jezika
podeli ovaj članak

Direktan link

Metrika

citati u SCIndeksu: 0
citati u CrossRef-u:0
citati u Google Scholaru:[]
posete u poslednjih 30 dana:12
preuzimanja u poslednjih 30 dana:0

Sadržaj

članak: 7 od 7

povratak na rezultate

Anali Pravnog fakulteta u Beogradu

2005, vol. 53, br. 2, str. 29-58

Demokratija i vladavina prava

Stanovčić Vojislav

Univerzitet u Beogradu, Fakultet političkih nauka

Ključne reči: temelji zapadnoevropske civilizacije; politička volja VS pravo; konstitucionalizam; tiranija većine; prava manjina; čovekova prava i slobode; podela vlasti

Sažetak

U radu se najpre prikazuje kako su dve ideje koje imaju veoma dugu istoriju – demokratija i vladavina prava – u modernoj evropskoj istoriji postale temelj zapadnoevropske civilizacije. Ukazuje se na traženje načina njihove odgovarajuće institucionalizacije u političkim i pravnim sistemima, ali i da pored velike poželjnosti njihove sinteze, među njima postoje i velike protivrečnosti. U odnosu političke volje i prava tokom istorije, politička volja i sila je prevladavala i uz retke dobre izuzetke pravo je tretirano kao puko sredstvo zapovedanja i saopštavanja šta od podanika traže vlastodršci, s malo spremnosti i volje da se oni potčine pravilima koja za druge prave i kodifikuju. Judejska i zapadnoevropska civilizacija proklamovale su superiornost pravila nad svakom političkom voljom, odnosno vlašću. "Vladavini prava (zakona) a ne ljudi bila je jedna od deviza konstitucionalizma kao učenja i pokreta da se svaka vlast ograniči i svede u razumom prihvatljive granice. Jedna od postavki ovog rada je da se ovo mora odnositi i na volju većine, odnosno demokratiju, a to otvara brojna pitanja koja se razmatraju. Drugi deo rada pokazuje koliko su značajni politički i pravni mislioci od najstarijih vremena do danas bili skeptični i kritični prema demokratiji shvaćenoj bukvalno u etimološkom smislu kao "vladavina naroda", ili tehnički kao, "vladavina većine". Faktički se uvek, pa i u demokratijama, već iz tehničkih razloga radilo o vladavinama manjina. Ali ograničenost bi bila nužna i kada bi se radilo o faktičkoj vladavini većine. Zato je nužno i u demokratskom obliku vlasti sa širokom izbornom osnovom suziti ulogu ad hoc političke volje i obavezati je da se u delovanju podvrgava umnim pravilima oko kojih bi postojao širi konsenzus i koja bi kao elemenat vladavine prava bila sastavni deo ustava i pravnog sistema. U tim okvirima svakoj vlasti bile bi postavljene ustavne i pravne granice koje bi prema shvatanju velikih mislilaca bile određene ciljevima i vrednostima radi kojih se uspostavljaju vlade među ljudima, čovekovim pravima i slobodama, organizacionim načelima podele vlasti i uzajamne kontrole njenih grana, autonomijom društvenih činilaca i individua. Prava manjina se tretiraju kao korektiv vladavine većine. Navodi se dosta primera i stavova slavnih imena, kao i argumenata kojima je neograničena vladavina većine kvalifikovana kao potencijalna tiranija većine i kao mogući najgori politički oblik. U trećem delu navodi se niz teškoća koje bi trebalo savladati, naročito u zemljama koje su opterećene nasleđem autoritarnih sistema i teškim sadašnjim društvenim uslovima, kao i šta bi trebalo u oblasti institucija i odnosa učiniti da se postigne poželjna sinteza vladavine pravila i u okviru njima određenim slobodama, vrednosti institucija i postupcima da se odvija demokratska vladavina ljudi.

Abstract

In the first part of the article it is pointed how two ideas that have a long history – democracy and rule of law – in the modern European history have become a part of the Western Civilization foundations. And how it is searched for their appropriate institutionalization in political and legal systems. But, though the synthesis of the two has been persistently wished, there are too, great contradictions between them. In the course of history the political will and power prevailed and treated law just as a means of commanding over subjects and obliging them to do what rulers expected from them, with no or little readiness or will on the side of rulers (with rare exceptions) to accept law as a limit of their power and to obey laws that they themselves proclaimed and codified. Judean and Western Civilizations however, proclaimed superiority of laws over any political will or power. "The Rule of Law, and not of Man", was among credos of constitutionalism as a doctrine and political movement aiming to limit every government to what is acceptable by reason of laws. One of premises of this article is that it refers to the will of majority, i.e. to democracy, and that opens many issues which are considered. The second part surveys how great political and legal thinkers since ancient times till today were skeptical and critical in regard to democracy if comprehended in etymological sense as "Government of the People" or in a technical sense as a "Majority Rule". In fact, in democracies as in any other form of government, even for technical reasons, states were always ruled by minority. Therefore, even when democratic governments have very wide electoral support, it is necessary to limit the influence of ad hoc political will and to oblige it to obey reasonable rules which are result of a wide consensus and in the form of a constitution and laws make a part of the rule of law. In such frames every branch of government would have constitutional and legal limits, which, in accordance with the thought of great legal and political thinkers should be determined by basic aims and values that governments among men are instituted for, including human rights and freedoms, as well as some principles of government organization (like separation of powers, check and balance) that secures autonomy of associations and moral autonomy of individuals. The rights of minorities are treated as a supplement to majority rule. Many examples and opinions of great thinkers are quoted, as well as their arguments that unlimited power of majority turns into tyranny of majority which could be the worse of forms of government. The third part deals with a number of difficulties that have to be overcome, specially in countries with the heavy burdens of authoritarian systems legacy and with present-day difficult situations and grave problems. Finally, it deals with institutional arrangements and accommodations that should be necessary to make in order to achieve a synthesis of the rule of law and in such frames the freedom, values, institutions and procedures which provide space for democratic participation and government.

	Reference
	Adams, J. (1971) A defence of the constitutions of government of the United States of America. New York: Da Capo Press, reprint
2	Arendt, H. (1951) The origins of totalitarianism. New York: Harcourt and Brace
3	Arendt, H. (1963) On revolution. New York: Viking
8	Arent, H. (1991) O revoluciji - odbrana javne slobode. Beograd: Filip Višnjić
99	Aristotel (1960) Politika. Beograd: Kultura
4	Basta, D.N., Miler, D., ur. (1991) Pravna država - poreklo i budućnost jedne ideje. Beograd: Pravni fakultet - Centar za publikacije
	Basta, D.N. (1999) Neodoljiva privlačnost istorije. Beograd: Centar za unapređivanje pravnih studija
6	Basta, L.R. (1984) Politika u granicama prava - studija o anglosaksonskom konstitucionalizmu. Beograd: Istraživačko-izdavački centar SSO Srbije
1	Berman, H.J. (1999) Law and revolution: The formation of the Western legal tradition. London-Cambridge: Harvard University Press
	Brinton (1965) The anatomy of revolution. New York
3	Čavoški, K.S., ur. (2000) Ustavnost i vladavina prava. Beograd: Centar za unapređivanje pravnih studija
1	Čavoški, K.S. (1994) Pravo kao umeće slobode - ogled o vladavini prava. Beograd: Politika i društvo
2	Čavoški, K.S. (1981) Mogućnosti slobode u demokratiji. Beograd: Istraživačko-izdavački centar SSO Srbije
7	dal Robert, A. (1999) Demokratija i njeni kritičari. Podgorica, itd: CID
13	de Monteskje, Š. (1989) O duhu zakona. Beograd: Filip Višnjić
6	de Tokvil, A. (1990) Demokratija u Americi. Sremski Karlovci: Knjižarnica Zorana Stojanovića
7	de Tokvil, A. (1994) Stari režim i revolucija. Sremski Karlovci: Izdavačka knjižarnica Zorana Stojanovića
14	Dicey, A.V. (1885) Introduction to the study of the law of the constitution. London
	Đurić, M. (1997) Izabrani spisi. Beograd: Službeni list SRJ
4	Đurić, M.S. (1968) Humanizam kao politički ideal. Beograd: Srpska književna zadruga
9	fon Hajek, F.A. (1998) Poredak slobode. Novi Sad: Global Book
5	Fridrih, K.J. (2005) Konstitucionalna demokratija. u: Teorija i praksa u Evropi i Americi, Podgorica: CID
1	Friedrich, C.J. (1968) Constitutional government and democracy. Waltham, MA: Blaisdell Publishing
8	Hajek, F.A. (2002) Pravo, zakonodavstvo i sloboda - novi pogled na liberalne principe pravde i političke ekonomije. Beograd: Službeni list SRJ
14	Hamilton, A., Medison, D., Džej, D. (1981) Federalistički spisi. Beograd: Radnička štampa
	Hegel, G.V. (1981) O engleskom predlogu zakona o izbornoj reformi. u: Pravni i politički spisi, Beograd: Nolit, str. 153-193
8	Herodot (1959) Herodotova istorija. Novi Sad: Matica srpska
	Jelinek, Đ. (1902) Pravo manjina. Beograd: Državna štamparija Kraljevine Srbije
1	Jovičić, M., ur. (1997) Uspostavljanje moderne demokratske i pravne države u Srbiji - zbornik radova sa naučnog skupa održanog 27. i 28. maja 1996. Beograd: Srpska akademija nauka i umetnosti
	Koštunica, V.J. (2002) Ugrožena sloboda - političke i pravne rasprave. Beograd: Institut za filozofiju i društvenu teoriju (IFDT)
7	Ksenofont (1980) Uspomene o Sokratu. Beograd: Beogradski izdavačko-grafički zavod
	Lipson, L. (1964) The democratic civilization. New York: Oxford University Press
1	Lok, D. (1978) Pismo o toleranciji. Beograd: Ideje
	McKeon, R., ur. (1951) Democracy in a world of tensions. Chicago
	Mosca, G. (1925) Elementi di scienza politica. New York-London: Mc Graw Hill
	Moska, G. (1884) Sulla teorica dei governi e sul governo parlamentare. Torino: Loescher
	Nojman, F. (2002) Vladavina prava, politička teorija i pravni sistem u modernom društvu. Beograd: Filip Višnjić
	Oakeshott, M. (1939) The social and political doctrines of contemporary Europe. Cambridge: University Press
2	Platon (1977) Državnik i Sedmo pismo. Zagreb: Liber
73	Platon (1957) Država. Beograd: Kultura
50	Radbruh, G. (1980) Filozofija prava. Beograd: Nolit
9	Rasel, B. (1962) Istorija zapadne filozofije. Beograd: Kosmos
27	Sartori, Đ. (1999) Demokratija - šta je to?. Podgorica, itd: CID
5	Skocpol, T. (1984) States and social revolutions. Cambridge University Press
	Stanojčić, V. (1986) Preteče ideje o vladavini prava - Platon - Aristotel - Ciceron. Arhiv za pravne i društvene nauke, 3-4
	Stanojčić, V. (2005) Uloga normi i normativnih poredaka u istoriji civilizacija. Glas SANU, Odeljenja društvenih nauka, in press, CCCXCIV, knj. 30
1	Stanojčić, V. (1991) Montesquieu, Rousseau i Francuska revolucija. u: Pusić Eugen [ur.] Francuska revolucija - ljudska prava i politička demokracija nakon dvjesto godina, Zagreb: JAZU, str. 35-67
	Stanovčić, V. (1975) Izvori teorija o 'državi blagostanja'. u: Zavadski Silvester [ur.] Država blagostanja, Beograd: Radnička štampa, Pogovor
	Stanovčić, V. (1994) 'Konstitucionalizacija' revolucije (teškoće da se revolucionarne ideje preobraze u trajne ustavne i političke ustanove). Zbornik Matice srpske za društvene nauke, br. 96, str. 41-72
21	Tadić, L.P. (1983) Filozofija prava. Zagreb: Naprijed
3	Tadić, L.P. (1987) Autoritet i osporavanje. Beograd: Filip Višnjić
1	Talmon, J.L. (1952) The origins of totalitarian democracy. London
7	Tojnbi, A. (2002) Proučavanje istorije. Beograd: Službeni list
10	Tojnbi, A. (1970) Istraživanje istorije. Beograd, itd: Prosveta
7	Toynbee, A.J. (1934-61) A study of history. Oxford-London: Oxford University Press, 12 volumes
2	Vasilijević, V.A., ur. (1991) Pravna država. Beograd: Institut za kriminološka i sociološka istraživanja
1	Vasović, V.J., Stanovčić, V. (1996) Postkomunizam i vlast. u: Stanovčić Vojislav [ur.] Vladavina prava i demokratske ustanove, Beograd: Jugoslovensko udruženje za političke nauke, str. 51-80
5	von Beyme, K. (1977) Suvremene političke teorije. Zagreb: Stvarnost
1	Vujačić, I. (2002) Filozofija slobode Fridriha fon Hajeka. u: Vujačić Ilija [ur.] Politička teorija - studije, portreti, rasprave, Beograd: Čigoja
	Ziegler, H.O. (1932) Autoritärer oder totaler Staat. Tubingen

O članku

jezik rada: srpski
vrsta rada: izvorni naučni članak
objavljen u SCIndeksu: 02.06.2007.

Povezani članci

Anali Pravnog fak Beograd (2001)
O osnovama i karakteru političke obligacije građana
Stanovčić Vojislav

God Fak polit nau (2015)
Osvrt na opus Ljubomira Tadića
Stanovčić Vojislav

Gl Adv komore Vojvodine (2008)
Nadležnost
Kubinjec Janko

prikaži sve [374]